Hoe zorgrobot SARA nabijheid biedt aan mensen met dementie en mensen met een verstandelijke beperking
Als je denkt aan nabijheid in de zorg, is een robot waarschijnlijk niet het eerste wat in je opkomt. En toch is een zorgrobot als SARA verrassend effectief in het bieden van gezelschap aan mensen met dementie en mensen met een verstandelijke beperking. “Mensen zien SARA echt als een maatje,” vertelt Hans Verbist, projectleider implementatie. Na jaren in de zorg gewerkt te hebben, zet hij zijn kennis en ervaring nu in om SARA te optimaliseren, zodat ze nog meer mensen de nabijheid kan bieden die zij zo nodig hebben én zorgmedewerkers meer tijd hebben voor 1-op-1 zorg.”
SARA wordt ingezet om mensen in verpleeghuizen te kalmeren, maar ook om ze juist te activeren. Verbist merkte al snel het positieve effect dat ze heeft op bewoners. “SARA heeft een sprekend gezicht, oordeelt niet en is er elke dag. Waar bewoners tijdens het tv kijken of radio luisteren al snel in slaap vallen, weet SARA ze veel langer alert te houden. Ik probeerde laatst een gesprek aan te gaan met een bewoner van een huis waar SARA wordt ingezet. Binnen een halve minuut was de aandacht weg, terwijl met SARA de focus juist bleef. Zelfs na een kwartier.”
De hele dag door een rustgevende aanwezigheid
Dat kwartier ‘extra tijd’ kan door het zorgpersoneel bijvoorbeeld worden gebruikt voor het uitdelen van medicatie, het doen van de administratie of een 1-op-1 moment met een andere cliënt. Ook in de ochtend, als veel bewoners tegelijk worden klaargemaakt voor de dag, is SARA een welkome hulp. “Het dag- en nachtritme van mensen met dementie is vaak behoorlijk in de war,” weet Verbist. “Ze worden moeilijk wakker, waardoor de ochtenden uitdagend kunnen zijn. De ervaring leert dat hun dag veel beter en rustiger start met een half uurtje SARA. Ook mensen die regelmatig wakker schrikken ’s nachts, vinden rust bij SARA. Alleen al door haar aanwezigheid vallen ze sneller weer in slaap.”
Persoonlijke touch maakt het verschil
De sleutel tot succes is volgens Hanneke Smaling personalisatie. De onderzoeker van het Leids Universitair Medisch Centrum weet dat het personaliseren van content met bijvoorbeeld familiefoto’s of -video’s goed aanslaat. “Is iemand steeds op zoek naar zijn partner? Dan kan een filmpje waarop die partner iets geruststellends zegt, zoals ‘lekker slapen, alles is goed, ik kom morgen weer’ enorm helpen. Voor familie is dit bovendien dé manier om een mooie bijdrage te kunnen leveren, waar dat op andere vlakken vaak niet meer kan. SARA wordt ook gepersonaliseerd door in te spelen op specifieke interesses van bewoners. Is iemand zijn hele werkende leven boer geweest? Dan laten we diegene foto’s en filmpjes van dieren en de natuur zien.”
Een maatje dat nooit een slechte dag heeft
Verbist vertelt dat SARA superlaagdrempelig is en helemaal kan worden aangepast aan het niveau van de persoon tegenover haar. Sommigen kijken er alleen eenvoudige filmpjes op, terwijl anderen ook rekensommen maken. Een ander uniek aspect van SARA is haar consistentie. “Mensen met geheugenproblemen zijn enorm gevoelig,” vertelt Verbist. “Toen ik nog zorgmedewerker was, voelden mensen het feilloos aan als ik een keer een slechte dag had. Hoe ver heen ze ook waren! SARA daarentegen is altijd hetzelfde, zonder oordeel.” Smaling bevestigt dit: “Bewoners die we interviewden zeiden: ‘SARA moppert nooit, ze is er altijd voor mij en vertelt mijn geheimen niet door’. Ze zien haar echt als een maatje.”
Eerst weerstand, dan verbazing
Of iedereen meteen enthousiast over een robot in de zorg? “Zeker niet,” zegt Verbist. “De meeste weerstand komt van het zorgpersoneel. Bewoners vinden het alleen maar leuk en familie snapt de inzet van een robot ook als je het ze uitlegt. Maar personeel vindt technologie vaak spannend. Ze hebben het al druk en moeten dan ook nog leren hoe ermee om te gaan. Sommigen vrezen vervangen te worden, en vragen zich af wat dit betekent voor warme zorg. Een goede introductie is daarom essentieel. We leggen uit dat SARA ze niet vervangt, maar juist helpt. Wordt SARA ergens ingezet, dan komt er op andere plekken meer tijd vrij voor warme zorg.”
Stressherkenning
Onderzoek naar SARA gaat door. Smaling werkt aan een project waarbij signalen van het lichaam aangeven of er sprake is van stress. “Als dat zo is, dan kan SARA worden ingezet. We werken toe naar een autonomere versie, waarin SARA straks zelf kan beslissen om een actie in te zetten om iemand te activeren of kalmeren, op basis van kennis van de bewoner. Bijvoorbeeld een rustgevend programma in geval van stress. Ook onderzoeken we wat de beste aanspreektitel is voor welke bewoner. ‘Mevrouw Jansen’ voelt voor mensen met een verstandelijke beperking misschien afstandelijk, terwijl een oudere bewoner met dementie zich hier wel prettig bij voelt. Het personaliseren gaat zeker helpen bij het nabijheidsgevoel.”
Technologie als aanvulling, niet als vervanging
SARA bewijst dat technologie menselijk contact niet vervangt, maar juist aanvult op momenten dat dit contact even niet mogelijk is. In een zorgsector met personeelstekorten biedt een zorgrobot daarom zeker perspectief. Of zoals Verbist het samenvat: “SARA biedt iets wat mensen niet altijd kunnen: constante, oordeelloze aanwezigheid.”